Canlılar nasıl çoğalır
- Konuyu başlatan soru
- Başlangıç tarihi
- Görüntülenme 8.339
deep
Harbi Aktif Üye
Canlıların ortak özelliklerinden biri de çoğalmadır. Belirli büyüklüğe ve olgunluğa erişen tüm canlılar, nesillerinin devamı için kendilerine benzer canlılar oluştururlar. Bu olaya çoğalma denir.
Canlılarda eşeysiz ve eşeyli olmak üzere iki çeşit çoğalma görülür.
1. Eşeysiz Çoğalma
Basit bir çoğalma şeklidir. İlkel canlılarda görülür eşeysiz çoğalma yumurta yada sperm olmaksı- zın yani gametlere gereksinim duyulmadan gerçekleştirilen çoğalma şeklidir. İkiye bölünerek çoğalma, çok parçaya bölünerek çoğalma, tomurcuklanma ve sporlanma gibi çeşitleri vardır.
Bölünme ile çoğalma : Bakteri alg, bir hücrelilerden terliksi hayvan, amip ve kamcılı hayvan gibi canlılarda görülen çoğalma şeklidir. Hücrenin ikiye bölünmesi ile gerçekleşir. Bölünmenin temelini mitoz bö- lünme oluşturur.
Tomurcuklanma ile çoğalma : Bira mayası, bazı bir hücreli canlılar, süngerler ve sölenterlerde (tatlı su hidrası, mercan) görülen çoğalma şeklidir.
Ana canlı vücudunun herhangi bir yerinde zamanla bir çıkıntı oluşur. Bu çıkıntının büyüyüp gelişerek yeni bir canlı oluşturmasına tomurcuklanma denir.
Sporla çoğalma : Algler, kara yosunları sporla çoğalan çok hücreli organizmalardır. Sıkma etkeni olan plazmodyumun yaşam döngüsünde sporla çoğalma görülür. Sporlar uygun koşullarda açılarak gelişir ve yeni canlılar oluşturur. Bu şekildeki çoğalmaya sporla çoğalma denir.
Bu eşeysiz çoğalma şekillerinden başka yumru ve çelikleme şeklinde de çoğalmalar vardır. Patates,yer elması gibi bitkiler yumruları ile çoğalır. Ayrıca bazı basit yapılı canlılarda yenilenme (rejenerasyon) şeklinde çoğalma görülebilir.
Planarya adı verilen, tatlı sularda yaşayan yassı solucanlar enine ve boyuna parçalara kesilirlerse her bir parça gelişerek yeni bir planarya oluşur. Deniz yıldızı kopan kollarını yenileyebilir. Merkezi diskten parça almak kaydıyla kopan her kol bir deniz yıldızına dönüşebilir.
2. Eşeyli çoğalma
Süngerler, solucanlar, böcekler, balıklar, sürüngenler, memeliler eşeyli çoğalan hayvanlara örnek- tir. İnsanlar da eşeyli çoğalır. Çiçekli bitkiler ve kara yosunu, eğrelti otu gibi çiçeksiz bitkilerde eşeyli çoğalan bitkilerdir. Eşeyli çoğalma ile çoğalan canlının iki atası bulunur. İki ataya ait bu farklı eşey hücrelerinin birleşmesiyle oluşan çoğalma şekline eşeyli çoğalma denir.
Farklı iki ataya ait kalıtsal özellikler, eşeyli çoğalma ile oluşan bireyde ortaya çıkar. Böylece canlı çeşitliliği artar. Daha güçlü bireyler oluşur.
3. İnsanda çoğalma
İnsanda erkek üreme hücresine sperm dişi üreme hücresine yumurta denir. İnsan vücudunda üreme, hücrelerini oluşturan organlar vardır. Sperm, er benzerlerinde (testislerde), yumurta, yumurtalıklarda (ovaryumda) oluşur. Yumurta hücresi bol sitoplazmalı, büyük ve hareketsizdir. Sperm hücresi ise yumurta hücrelerine göre küçük, az sitoplazmalı ve kamçılıdır. Kamcı, spermin sıvı organda hareketlerini sağlar.
Döllenme : Sperm ve yumurta hücre çekirdeklerini birleşmesine döllenme denir. döllenme dişinin fallop borularında gerçekleşir. Döllenmiş yumurtaya zigot denir. Dut meyvesi görünümünde olan bu hücre grubuna morula denir. Zigotun mitoz bölünme sonucu gelişimini sürdürdüğü, ilk yedi haftalık evredeki haline embriyo denir. Bu evreden sonra embriyo küçük, bir insan minyatürü, halini alır. Yedinci haftadan doğuma kadar geçen sürede canlıya fetüs (cenin) denir.
Embriyonun Gelişiminde Plâsentanın Rolü : Embriyoyu döl yatağına bağlayan, döl yatağı duvar dokularından oluşmuş özel yapıya plâsenta denir. Embriyo geliştikçe plâsenta da büyür. Plâsenta ile embriyonun bağlantısı göbek kordonu ile olur. Gelişmekte olan embriyonun beslenme sonulum ve boşaltım görevlerini plâsenta, ile göbek kordonu, gerçekleştirir. Fetüs, döl yatağı, içerisinde, gelişimini tamamladıktan sonra doğum olayı gerçekleşir.
Annenin sağlıklı bir bebeğe sahip olabilmesi için hamileliği süresince; Dengeli ve düzenli beslenmelidir. Hamile bir bayanın beslenmesi bebeği gelişimini etkiler. Yetersiz beslenen hamilelerde bebeğin geli- şimi geri kalır. Bol proteinli, vitamin ve özellikle demir, kalsiyum gibi mineralleri yeterince içeren besinler almalıdır. Hamilelik süresince gaz yapıcı, fazla şekerli ve yağlı yiyecekler yenmelidir. Hamileler, doktor izni olmadan ilaç almamalılar röntgen ışıklarına maruz kalmamalılardır Ağır yük kaldırmamalılar doktor kontrolünde olmalılar
Canlılarda eşeysiz ve eşeyli olmak üzere iki çeşit çoğalma görülür.
1. Eşeysiz Çoğalma
Basit bir çoğalma şeklidir. İlkel canlılarda görülür eşeysiz çoğalma yumurta yada sperm olmaksı- zın yani gametlere gereksinim duyulmadan gerçekleştirilen çoğalma şeklidir. İkiye bölünerek çoğalma, çok parçaya bölünerek çoğalma, tomurcuklanma ve sporlanma gibi çeşitleri vardır.
Bölünme ile çoğalma : Bakteri alg, bir hücrelilerden terliksi hayvan, amip ve kamcılı hayvan gibi canlılarda görülen çoğalma şeklidir. Hücrenin ikiye bölünmesi ile gerçekleşir. Bölünmenin temelini mitoz bö- lünme oluşturur.
Tomurcuklanma ile çoğalma : Bira mayası, bazı bir hücreli canlılar, süngerler ve sölenterlerde (tatlı su hidrası, mercan) görülen çoğalma şeklidir.
Ana canlı vücudunun herhangi bir yerinde zamanla bir çıkıntı oluşur. Bu çıkıntının büyüyüp gelişerek yeni bir canlı oluşturmasına tomurcuklanma denir.
Sporla çoğalma : Algler, kara yosunları sporla çoğalan çok hücreli organizmalardır. Sıkma etkeni olan plazmodyumun yaşam döngüsünde sporla çoğalma görülür. Sporlar uygun koşullarda açılarak gelişir ve yeni canlılar oluşturur. Bu şekildeki çoğalmaya sporla çoğalma denir.
Bu eşeysiz çoğalma şekillerinden başka yumru ve çelikleme şeklinde de çoğalmalar vardır. Patates,yer elması gibi bitkiler yumruları ile çoğalır. Ayrıca bazı basit yapılı canlılarda yenilenme (rejenerasyon) şeklinde çoğalma görülebilir.
Planarya adı verilen, tatlı sularda yaşayan yassı solucanlar enine ve boyuna parçalara kesilirlerse her bir parça gelişerek yeni bir planarya oluşur. Deniz yıldızı kopan kollarını yenileyebilir. Merkezi diskten parça almak kaydıyla kopan her kol bir deniz yıldızına dönüşebilir.
2. Eşeyli çoğalma
Süngerler, solucanlar, böcekler, balıklar, sürüngenler, memeliler eşeyli çoğalan hayvanlara örnek- tir. İnsanlar da eşeyli çoğalır. Çiçekli bitkiler ve kara yosunu, eğrelti otu gibi çiçeksiz bitkilerde eşeyli çoğalan bitkilerdir. Eşeyli çoğalma ile çoğalan canlının iki atası bulunur. İki ataya ait bu farklı eşey hücrelerinin birleşmesiyle oluşan çoğalma şekline eşeyli çoğalma denir.
Farklı iki ataya ait kalıtsal özellikler, eşeyli çoğalma ile oluşan bireyde ortaya çıkar. Böylece canlı çeşitliliği artar. Daha güçlü bireyler oluşur.
3. İnsanda çoğalma
İnsanda erkek üreme hücresine sperm dişi üreme hücresine yumurta denir. İnsan vücudunda üreme, hücrelerini oluşturan organlar vardır. Sperm, er benzerlerinde (testislerde), yumurta, yumurtalıklarda (ovaryumda) oluşur. Yumurta hücresi bol sitoplazmalı, büyük ve hareketsizdir. Sperm hücresi ise yumurta hücrelerine göre küçük, az sitoplazmalı ve kamçılıdır. Kamcı, spermin sıvı organda hareketlerini sağlar.
Döllenme : Sperm ve yumurta hücre çekirdeklerini birleşmesine döllenme denir. döllenme dişinin fallop borularında gerçekleşir. Döllenmiş yumurtaya zigot denir. Dut meyvesi görünümünde olan bu hücre grubuna morula denir. Zigotun mitoz bölünme sonucu gelişimini sürdürdüğü, ilk yedi haftalık evredeki haline embriyo denir. Bu evreden sonra embriyo küçük, bir insan minyatürü, halini alır. Yedinci haftadan doğuma kadar geçen sürede canlıya fetüs (cenin) denir.
Embriyonun Gelişiminde Plâsentanın Rolü : Embriyoyu döl yatağına bağlayan, döl yatağı duvar dokularından oluşmuş özel yapıya plâsenta denir. Embriyo geliştikçe plâsenta da büyür. Plâsenta ile embriyonun bağlantısı göbek kordonu ile olur. Gelişmekte olan embriyonun beslenme sonulum ve boşaltım görevlerini plâsenta, ile göbek kordonu, gerçekleştirir. Fetüs, döl yatağı, içerisinde, gelişimini tamamladıktan sonra doğum olayı gerçekleşir.
Annenin sağlıklı bir bebeğe sahip olabilmesi için hamileliği süresince; Dengeli ve düzenli beslenmelidir. Hamile bir bayanın beslenmesi bebeği gelişimini etkiler. Yetersiz beslenen hamilelerde bebeğin geli- şimi geri kalır. Bol proteinli, vitamin ve özellikle demir, kalsiyum gibi mineralleri yeterince içeren besinler almalıdır. Hamilelik süresince gaz yapıcı, fazla şekerli ve yağlı yiyecekler yenmelidir. Hamileler, doktor izni olmadan ilaç almamalılar röntgen ışıklarına maruz kalmamalılardır Ağır yük kaldırmamalılar doktor kontrolünde olmalılar
